Pulse Oksimetre Nedir? Nasıl Çalışır?

Pulse oksimetreler, dakikadaki kalp atış hızını ve kandaki oksijen seviyesini kolay ve hızlı şekilde ölçebilen, gerektiğinde kayıt altına alabilen cihazlardır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte 1970’li yıllarda üretilmiş ve hastanelerde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle anestezi ve yoğun bakım ünitelerinde vazgeçilmez tıbbi cihazlardan biri olmuştur. Pulse Oksimetre Nedir? Nasıl Çalışır? Pulse Oksimetre Çeşitleri Nelerdir? Pulse Oksimetre Probu Nedir? Pulse Oksimetrelerin Özellikleri Nelerdir?

Doğrudan parmaktan ölçüm yapan cihazlar olduğu gibi alından veya kulaktan ölçebilen cihazlar da vardır. Kandaki oksijeni ölçerken kullanılan çalışma prensibi “dokudan geçen ışıktan faydalanarak oksijen oranını tespit etme” prensibidir. Hastadan kan almaya gerek kalmadan kullanılabilen güvenli, ağrısız ve çabuk sonuç veren cihazlardır. Cebe sığabilecek boyutlarda üretilen modelleri de mevcuttur. Sadece ölçüm yapan cihazlar olduğu gibi ölçüm verilerini kayıt altına alabilen cihazlar da vardır. Kayıtlar, cihazın kendi ekranından veya bir bilgisayarla bağlantı yapılarak haricen incelenebilir. İnternete bağlanabilen pulse oksimetreler ise ölçüm verilerini bir sunucu üzerine kayıt edebilir. Böylece tüm kayıtlara her zaman ve her yerden ulaşmak mümkün olabilir. Pulse oksimetreler günümüzde sağlık kuruluşlarının neredeyse her biriminde kullanılır. Hastaların evde bakım sürecinde de en gerekli cihazlardan biridir.

Cihazlar, dokulardan geçen ışıktan faydalanarak ölçüm yapar. Genel çalışma prensibi budur. Cihazların üzerinde ışık kaynağı ve algılayıcıdan oluşan sensörler bulunur. Sensör aparatının arasına parmak veya kulak memesi gibi organlar yerleştirilerek ölçüm sağlanır.

Pulse oksimetreler, alyuvarların içinde bulunan hemoglobinin oksijen tutup tutmamasına göre renk analizi yaparak çalışır. Sensörler, oksijen oranını saptamak için kanın rengini kullanır. Alyuvarların oksijen taşıma miktarına bağlı olarak kanın renk tonunda değişiklik olur. Cihaz bir taraftan kırmızı ve kızılötesi ışık gönderir, diğer tarafta bulunan algılayıcı sayesinde de ölçümü sağlar. Bol oksijenli kan, parlak kırmızı renktedir ve pulse oksimetreden gönderilen ışığın çoğunu absorbe eder. Karşı tarafa ulaşan ışık miktarının ölçümü sayesinde de kandaki oksijen saturasyonu tespit edilir.

Pulse oksimetre kullanılarak elde edilen oksijen saturasyonu değeri, arteriyel kan gazı analiziyle elde edilen değere oldukça yakın olsa da arteriyel kan gazı analiziyle elde edilen veriler daha doğru kabul edilir. Arteriyel kan gazı analiziyle oksijen saturasyonu parametresi (SpO2) ölçülebildiği gibi parsiyel oksijen basıncı (paO2) parametresi de ölçülebilir. Oksijen saturasyonu (SpO2) ile parsiyel oksijen basıncı (paO2) birbirleriyle karıştırılabilir. Bu iki parametre oksijenle ilgili olsa da farklı değerleri ifade eder. Pulse oksimetreler oksijen saturasyonunu (SpO2) ölçer. Parsiyel oksijen basıncı (paO2) ölçümü için ise arteriyel kan gazı analizi gerekir.

Kandaki oksijen saturasyonu ile birlikte dakikadaki kalp atış hızı da pulse oksimetreler sayesinde ölçülebilir. Cihazda bulunan sensörler atardamarların dakikadaki atış sayısını belirler. Böylece hastanın nabzı da görüntülenebilir. Sensörün kalitesi yükseldikçe ölçüm doğruluğu artacaktır. Özellikle çocuk hastalarda daha kaliteli cihazlar tercih edilmelidir. Aksi halde hatalı sonuçlarla karşılaşılabilir.

Pulse oksimetreler yaşamsal parametreleri gösteren tıbbi cihazlardır. Bu nedenle hastaya uygun olan pulse oksimetre modelinin kullanılması gerekir.

Pulse Oksimetre Çeşitleri Nelerdir?

Pulse oksimetreler özelliklerine göre çeşitlenir. Pil veya batarya ile mobil olarak kullanılabilen çeşitleri mevcuttur. Bazı cihazlarda alarm özelliği vardır. Hasta için kritik olan yaşamsal parametre limitleri cihaza kaydedilir ve cihaz bu limitlerin dışında ölçüm yaptığında sesli ve görsel şekilde alarm verir. Bu özellik, acil durumlar için bir uyarı sistemidir. Pulse oksimetreler kullanım şekline göre 4’e ayrılır:

• Parmak tipi pulse oksimetre
• El tipi pulse oksimetre
• Bilek tipi pulse oksimetre
• Konsol tipi pulse oksimetre

Tüm pulse oksimetreler benzer metotlarla ölçüm yapar. Cihazlardaki fark, sensör kalitesi, batarya ve alarmlar gibi özelliklerdir. Bu cihazların kullanımını etkileyen bazı dış koşullar da vardır. Bunlardan en az şekilde etkilenmek için ihtiyaca uygun kaliteli pulse oksimetreler tercih edilmelidir. Ölçümlerin yanlış olması, ihtiyacı yokken hastaya gereksiz müdahaleye veya riskli bir durum söz konusuyken müdahale edilmemesine sebebiyet verebilir. Böyle durumlarda hastanın yaşamı tehlikeye girebilir.

Ölçümleri Etkileyen Sebepler Nelerdir?

• Hastanın hareketli olması veya titremesi
• Kardiyak değişimler
• Tüylü veya üstü boyanmış deride kullanım
• Cihazın bulunduğu ortamın çok sıcak veya soğuk olması
• Hastanın vücudunun çok sıcak veya soğuk olması
• Cihaz ve sensör kalitesi

Pulse Oksimetrelerin Özellikleri Nelerdir?

Parmak tipi pulse oksimetreler piyasada çok uygun fiyatlara bulunabilir. Kullanımı da oldukça basittir. 50-60 gram ağırlığında olan bu ürünler genellikle pille çalışmaktadır. Bazı cihazlar pilin gücü azaldığında ekranında düşük güç uyarısı verir. Pilin ömrünü korumak için, yaklaşık 7-8 saniye kullanılmadığında, kendini otomatik olarak kapatan cihazlar da vardır.

El tipi, bilek tipi ve konsol tipi olanlar genellikle bataryalıdır. Bu tip ürünlerin bazı modelleri ise pilli olabilir. Hatta hem pille hem de bataryayla çalışan cihazlar da vardır. Genellikle ekranları büyüktür ve alarmları mevcuttur. Bazı pulse oksimetrelerin tansiyon veya ateş ölçer gibi özellikleri de mevcuttur. Bu özellikler genellikle konsol tipi cihazlarda bulunur.

El tipi pulse oksimetreler avuç içinde tutulabilecek ölçülerdedir. Ayrıca masa üzerinde veya serum askılığına asılarak da kullanılabilir. Parmak tipi olan cihazlara göre daha büyüktür ve sensörü bir kablo vasıtasıyla haricen bağlanır. Bilek tipi pulse oksimetreler ise kol saatinden biraz daha büyük ölçülerdedir ve kol saati gibi bileğe bağlanarak kullanılır. Hastanın bileğine sabitlendiği için cihazın yere düşme riski yoktur. El tipi olan modellerde olduğu gibi sensör cihaza bir kablo vasıtasıyla haricen bağlanır.

Konsol tipi pulse oksimetreler diğerlerine göre oldukça büyüktür. Kasası büyük olduğu için diğer modellere göre daha büyük bataryası ve ekranı olabilir. Böylece, elektrik kesintilerinde daha uzun süre kullanım sağlayabilir. Ekranın büyük olması da parametrelerin daha uzaktan kontrol edilebilmesine olanak tanır. Masa veya sehpa üzerinde kullanılabilir. Konsol tipi cihazların da sensörü bir kablo vasıtasıyla haricen bağlanır.

Acil durumlarda da kullanılabildiği için çarpmaya ve sıvı temasına dayanıklı pulse oksimetre modelleri üretilmiştir. Ayrıca MR odasında kullanılabilen özellikte cihazlar da vardır. Bunlar, radyasyona karşı dayanıklıdır, MR uygulaması esnasında kullanılabilir ve MR görüntüsünde herhangi bir artefakt oluşmasına sebep olmaz.

Pulse Oksimetre Probu (Sensörü) Nedir?

Pulse oksimetrelerde kullanılan ve ölçme işlemini yerine getiren algılayıcılara “pulse oksimetre probu” denir. Bunlar konsol tipi, bilek tipi ve el tipi cihazlara haricen eklenerek kullanılır. Parmak tipi cihazlarda ise ayrıca bir sensöre ihtiyaç yoktur, sensör cihazın üzerinde bütünleşik olarak yer alır.

Pulse oksimetre problarının disposable (tek kullanımlık) veya reusable (çok kullanımlık) modelleri vardır. Reusable olanlar silikondan üretilmiştir ve otoklav ile steril edilebilir. Disposable olanlar ise tek kullanımlıktır ve steril edilip tekrar kullanılamaz. Disposable pulse oksimetre probları dikkatli şekilde kullanılırsa yaklaşık 1-2 hafta süre boyunca doğru ölçüm yapar. Sonrasında yenisiyle değiştirilmesi gerekir. Reusable problar ise genellikle 6 ay ile 1 yıl arasında kullanılabilir. Bunlar, pulse oksimetre cihazlarıyla birlikte kullanılan aksesuarlardır, farklı özelliklerde çeşitleri vardır ve hangi çeşidin kullanılacağı hastanın durumuna göre belirlenir.

Yenidoğan, çocuk ve yetişkin olmak üzere üç boy prob üretilmektedir. Doğru ölçüm sonuçlarını alabilmek için hastanın kilosuna uygun olan boy seçilmelidir. Genellikle bebeklerde disposable (tek kullanımlık) olanlar kullanılır. Bunlar yapışkanlı olduğu için bebek hareketli olsa dahi sensör sabit durur ve cihaz sorunsuz şekilde ölçüm yapmaya devam edebilir. Çok hareketli yetişkin hastalarda reusable prob kullanıldığında da ölçüm sorunu yaşanabilir.

Piyasada farklı marka cihazlara uygun problar mevcuttur. Pulse oksimetrenin sensör soketinin takılma yerine uygun prob seçilmelidir. Piyasada çoğunlukla “Nellcor” ve “Masimo” markalarının teknolojileri kullanılır. Bu nedenle probların çoğu bu markalara uyumludur. Cihaza uygun olmayan sensör kullanıldığında ölçüm sonuçları yanlış olabilir. Bu durum hayati risk oluşturabileceği için hastaya ve cihaza uygun probların tercih edilmesi gerekir.