Rusya’dan İngiltere’ye; ABD’den Çin’e birçok ülkede, Türkiye’de hayata geçirilecek olan bu tasarının benzerleri uygulanıyor. Gürcistan’da, fonlarının yüzde 20’sinden fazlasını yurt dışından alan tüm kuruluşların ‘yabancı etki ajanı’ olarak görülmesini içeren tasarı yürürlüğe giriyor. Dünyada benzer örnekleri olan yasa tasarısının; Türkiye için kapsamı henüz netleşmemiş olsa da dünyadaki örnekler incelendiğinde bir çıkarım yapmak mümkün. Ancak bu yasanın basın özgürlüğünde yeni bir baskı yaratması da ihtimaller dahilinde…
MİT Sözlüğünde Ajanlık, Sadece ‘Bilgi Belge’
Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) ‘istihbarat sözlüğü’ alanında ‘etki ajanı’ şu şekilde tanımlanıyor: Düşman topraklarında Etki (Nüfuz) Operasyonları yürüten; fikri yapısı, kariyeri, pozisyonu ve kişiliği itibarıyla, fert ve toplumlar üzerinde görüş oluşturma, mevcut görüşü güçlendirme ya da değiştirme imkan ve kabiliyetini haiz (görüş lideri) ajan. Türkiye’de özellikle son aylarda İsrail Dış İstihbarat Servisi (MOSSAD) adına ‘uluslararası casusluk’ yapanlara yönelik çok sayıda operasyon gerçekleştirildi. Türk Ceza Kanunu’nun 328’inci maddesi casusluk suçunu, devletin güvenliğine veya iç veya dış siyasal yararlarına ilişkin belge ya da vesika içeriklerindeki bilgilerin yabancı bir devlet adına “siyasal veya askeri casusluk” maksadıyla temin edilmesini cezalandırıyor. Yani mevcut yasa, casusluk suçunu “bilgi ve belge” üzerinden işlenebilen bir suç olarak tanımlıyor.
Dünyadaki Örnekler ve Uygulamaları
- İngiltere 2023 yılında Ulusal Güvenlik Yasası ile “düşman” kavramı yerine “Yabancı güç” tanımını getirdi. Suç Davranışı ve Mülkiyet Yasası gibi yasalar yabancı etkileri düzenlemeye yönelik olarak karşımıza çıkıyor.
- Çin, 2017 yılında yürürlüğe giren “Yabancı Etki Ajanlığı Yasası” ile ulusal güvenliğini korumayı amaçlayan bir dizi düzenlemeye gitti. Yabancı etki ajanlarına ilişkin faaliyetlerde bulunan kişilerin kayıt altına alınması ve belirli kurallara uymaları gerekiyor.
- Rusya’da ‘Ticari Olmayan Kuruluşların Yabancı Ajan Görevlerini Yerine Getiren Faaliyetlerinin Düzenlenmesine İlişkin Rusya Federasyonu Yasama İşlemlerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’ 2012 yılında yürürlüğe girdi. Yurt dışından fon alan ve siyasi faaliyetlerde bulunan kâr amacı gütmeyen kuruluşların Adalet Bakanlığı’na ‘yabancı ajan’ olarak kaydolmasını gerektiriyor.
Yurt Dışından Fonlanan Medya Kurumlarını da Kapsayabilir
ABD ise köklü bir geçmişe sahip; ‘yabancı etkenler’in takibi ve denetimi yapılıyor. ABD’de “yabancı etken” yasası The Foreign Agents Registration Act (Yabancı Ajanlar Kayıt Yasası-FARA), Nazi propagandasına karşı 1938’de çıkarıldı. Bu yasa, hâlâ yürürlükte; ancak, zaman içinde önemli değişikliklere uğradı. İçerdiği “propaganda” kavramı ortadan kalktı ve belirtilen amacı, ABD’deki yabancı etkisini tespit etmek ve ulusal güvenliğe yönelik tehditleri takip altında tutmak olarak çerçevelendi.
Türkiye’deki yasa tasarısının kapsamı henüz net değil ancak bilindiği üzere içeriğinde internetteki faaliyetler ve yurttaşlar ile ülkedeki yabancılar hakkındaki araştırmaları da içeriyor. Bu açıdan Rusya’da yürürlükte olan yasayı anımsatıyor çünkü Rusya’da da internette veya başka bir ortamda bilgi yayan ve yurt dışından finanse edilen kişiler bu suç kapsamına giriyor. Ancak Türkiye’de bu yasanın nasıl işleyeceği tam olarak net değil; kamuoyunda yurt dışından fonlanan ve fonlandığı ülkenin ‘lehine’ çalıştığı tespit edilen medya kurumlarının ve gazetecilerin de bu suça istinaden ‘etki ajanı’ olarak isimlendirilmesi endişesi hakim bulunuyor.
