Mavi Balina Oyunu: Tehlikeli Bir Fenomen
Getty Images * Bu haberin ilk versiyonu BBC Türkçe’de 2019 yılında yayımlanmıştır. Mavi Balina oyunu, yıllar içinde Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkede gündeme gelmiş ve tartışmalara yol açmıştır. Bu oyunda, katılımcılardan 50 gün boyunca belirli komutları yerine getirmeleri istenmektedir. Başlangıçta, “Gecenin bir vakti uyan” ya da “Bir korku filmi izle” gibi zararsız görünen talimatlar verilmektedir. Ancak, zamanla verilen komutlar daha fazla şiddet ve psikolojik baskı içermeye başlamaktadır. Rusya’da ortaya çıkan bu oyunun, Ukrayna, Hindistan, ABD ve Türkiye gibi birçok ülkede genç intiharlarıyla ilişkilendirildiği belirtilmektedir.
Oyunun Ortaya Çıkışı
BBC Trending’den Ant Adeane’nin haberine göre, Mavi Balina hikayesi 22 Kasım 2015’te intihar eden Rina Palenkova ile başlamıştır. Rusya’nın en büyük sosyal ağlarından biri olan VKontakte platformundaki sohbet odalarında, Rina Palenkova’nın ölümü günlerce tartışılmıştır. Özellikle ergenlik dönemindeki gençler, bu forumlarda depresyon, yalnızlık ve intihar gibi konuları da gündeme getirmekteydi. Birbirlerine korku hikayeleri anlatmak bu gruplarda yaygın bir alışkanlık haline gelmişti. Gerçek ile kurmacanın iç içe geçtiği bu sohbetlerde, gençler Rina’nın hikayesi üzerine hararetli tartışmalara girmiştir. Mavi Balina oyununu inceleyen Rus Akademisi Milli Ekonomi ve Kamu Yönetimi araştırmacısı Daria Radchenko, “Kimse aslında intiharın arkasındaki gerçeği bilmiyordu,” demektedir. Rina’nın hikayesi, kısa süre içinde iki genç kızın daha intiharıyla ilişkilendirilmiştir. Aileler, kızlarının dijital izlerini incelediklerinde, her ikisinin de aynı gruplara katıldıklarını fark etmiştir. Bu gruplarda Rina Palenkova’nın çizimleri ve intihar ile mavi balinalar hakkında yazdığı yazılar yer almaktaydı.
Mavi Balina Neden Seçildi?
Oyunun “mavi balina” ismini ve görsellerini kullanmasının ardında birçok spekülasyon bulunmaktadır. Bazı gazetecilere göre, balinalar kendi isteğiyle karaya vurup ölebildikleri için bu isim tercih edilmiştir. Diğer bir görüş ise, balina imgesinin Rus rock müzik grubu Lumen’e bir referans olduğu yönündedir. Forumlarda en sık paylaşılan görsellerden biri, şehir ışıklarının altında yalnızca süzülen bir balina resmiydi. Bu görüntü, o yaş grubundaki gençlerin ruh halini: melankolik ve sürreal bir şekilde yansıtmaktadır.
Yayılma Süreci
Mayıs 2016’ya gelindiğinde, mavi balina ve intiharlarla ilgili spekülasyonlar henüz Rus kamuoyunu tam anlamıyla etkilememişti. Ta ki Galina Mursalieva, araştırma haberleriyle tanınan Novaya Gazeta gazetesinde bu konuyu gündeme getirecek kadar cesur bir adım atana kadar. Mursalieva, bazı forumlarda belirli oyunların oynandığını ve bunlardan bazılarında balina imgelerinin kullanıldığını bildirmiştir. Mursalieva, Kasım 2015’ten Nisan 2016’ya kadar yaklaşık 130 çocuğun bu şekilde hayatını kaybetmiş olabileceğini öne sürmüştür. Bu haberin yayılması, özellikle ABD de dahil birçok ülkede genç intiharlarının Mavi Balina oyunu ile ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Ancak Meduza isimli bağımsız bir yayın organında araştırmacı gazeteci Evgeny Berg’e göre, ilk haberdeki 130 ölüm iddiası abartılıdır.
Bazı uzmanlar, endişeli aileler ve gazetecilerin, bu sitelere girip küçük parçaları bir araya getirerek gerçek olmayan bir hikaye oluşturmuş olabileceklerini belirtmektedir. Rusya Devlet Üniversitesi Folklor Çalışmalarından Profesör Alexandra Arkhipova’nın araştırmalarına göre, Novaya Gazeta’daki haber yayınlanmadan önce, ortada böyle bir oyunun varlığını iddia etmek bile zordu. Arkhipova’ya göre forumlardaki “küratörler”, Novaya Gazeta’da yazanların kopyası olan çocuklardır. İddialara şüpheyle yaklaşan bazı kesimlere göre, Mavi Balina olarak adlandırılan oyunun altında daha trajik ve sıradan bir gerçek yatmaktadır: Ergenlik dönemi intiharlarının en yaygın olduğu ülkelerden biri olan Rusya’da, birçok genç bu tür internet sitelerine yönelmekte ve mavi balina resimlerini paylaşmaktadır.
Oyunun Arkasında Kim Var?
Kasım 2016’da, Philipp Budeikin adında bir kişi, gençleri intihara sürüklemek suçlamasıyla tutuklanmıştır. Budeikin, suçunu kabul etmiş ve oyunun 2013 yılında kurulduğunu beyan etmiştir. 10 Mayıs 2017’de suçlu bulunarak üç yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Peki, böyle bir oyun yoksa Philipp Budeikin neden tutuklanmıştır? Arkadaşları, Budeikin’in bu forumları takipçi kazanmak ve müziğini duyurmak için kullandığını belirtmektedir. Bu, VKontakte’de yaygın bir pratiktir; kullanıcılar çeşitli yollarla takipçi edinip, kendi ürünlerini ya da hizmetlerini pazarlamaktadır. Budeikin, ilk tutuklandığında 15 suçlamayla karşı karşıya kalmış, ancak bir ay içinde yalnızca birinden hüküm giymiştir.
Türkiye’deki Etkileri
Mavi Balina oyunu, Türkiye’de de bazı intihar vakalarıyla ilişkilendirilmiştir. 2019 yılında 14 yaşındaki S.E. adlı bir genç, Van’da arkadaşlarıyla piknik yaparken kayalıklardan aşağı atlamıştır. Bu intiharın ardından, gencin koluna oyunla ilgili bir şifre kazıdığı iddia edilmiştir. Aynı yıl Adana’da kendini öldüren bir gencin de oyunu oynadığı yönünde haberler çıkmıştır. O dönemde ulaştırma ve altyapı bakanlığı yetkilileri, ailelere çocuklarını Mavi Balina oyunundan korumak için çeşitli tavsiyelerde bulunmuştur.
İddialar sonraki yıllarda da devam etmiştir. 2021 yılında 16 yaşındaki lise öğrencisi A.Y.’nin cansız bedeni ormanlık bir alanda bulunmuştur. Telefonunda Mavi Balina aramaları olduğu ifade edilmiştir. 2024 yılında, 22 yaşındaki F.Ç., İstanbul’da bir apartmandan atlayarak intihar etmiştir. Medyaya göre, onun da telefonunda Mavi Balina oyununa dair bulgular tespit edilmiştir. Türkiye’de bu oyunla bağlantılı kaç kişinin öldüğüne dair farklı tahminler bulunmaktadır; ancak resmi bir rakam vermek mümkün değildir.
Çocukları Koruma Yöntemleri
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), 2017 yılında Mavi Balina oyunundan nasıl korunacağına dair öneriler yayımlamıştır. UNICEF, “Basında çıkan haberlerde bu oyunun son zamanlardaki intihar vakalarıyla ilişkili olup olmadığına dair kesin kanıtlar bulunmamaktadır. Çocuğunuz muhtemelen Mavi Balina oyununu basının bu konuyu yoğun bir şekilde işlemesi nedeniyle biliyordur,” şeklinde bir uyarıda bulunmuştur. UNICEF’in ebeveynlere yönelik tavsiyeleri şunlardır:
- Konu hakkında belirsizlik nedeniyle, çocukları bilgilendirmek ve onlarla etkileşimde kalmak önemlidir.
- Çocuğunuzun internet yaşına uygun sitelere girdiğinden ve etik olmayan davranışları ya da şiddeti özendiren sitelere erişmediğinden emin olun.
- Çocuğunuzun internete erişiminin aileyle paylaşılan ortak alandaki bir bilgisayar üzerinden olmasını sağlayın.
- Çocuğunuzla daha sık iletişim kurun. İnternet dünyasını birlikte keşfedin ve internet üzerinden uygun davranışların sergilendiği aktivitelerde birlikte yer alın.
- Çocuğunuzun kullandığı tüm elektronik aletlerde ebeveyn koruma sisteminin açık olduğundan emin olun. Ekranda geçirdiği zamanı ve faaliyetlerini gözlemleyin.
- Çocuğunuza rol model olun. Kendiniz de internet aracılığıyla yaptığınız aktivitelerin farkında olun.
- Diğer ebeveynlerle iletişim kurun, endişelerinizi paylaşın ve çocuklarınıza nasıl yardımcı olabileceğinizi birlikte belirlemeye çalışın.
- İnternette yayılan yeni akımlar hakkında bilgi sahibi olun.
- Çocuğunuzun davranışlarını dikkatle gözlemleyin. Ruh halindeki değişiklikler, iletişimde azalma, çalışma isteksizliği ve notlardaki düşüş gibi beklenmedik değişimler konusunda tetikte olun. Eğer bu tür değişiklikler fark ederseniz, internet üzerindeki faaliyetlerini yakından izleyin, okul yetkilileriyle konuşun veya bir psikoloğa danışın.
- Eğer çocuğunuzun Mavi Balina oyununu oynadığını tespit ederseniz, derhal tüm elektronik aletlerden internete erişimini kesin.
- Yaşadığınız yerin polis yetkililerine durumu bildirin ve sonraki önlemleri almak için onların tavsiyelerini alın.
