Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler tarafından 25 Mayıs’ta kabul edilen yapay zeka yasası, 12 Temmuz’da Birliğin Resmi Gazetesi’nde yayımlanmasının ardından bugün itibarıyla yürürlüğe girdi. Bu yasa, dünya genelinde “Yapay Zeka Yasası” olarak bilinen ilk düzenleme olma özelliğini taşıyor ve aşamalı olarak AB üyesi 27 ülkede yapay zeka uygulamalarının düzenlenmesini uyumlu hale getirecek.
Yasanın temel amacı, AB ülkelerinde kullanılan yapay zeka sistemlerinin, temel insan haklarına ve güvenliğine zarar vermeden çalışmasını sağlamaktır. Bu nedenle, yapay zeka sistemleri, topluma zarar verme potansiyeline göre farklı gruplara ayrılmaktadır. Risk derecesi arttıkça, bu sistemler için öngörülen kurallar da katılaşmaktadır.
Yüksek Riskli ve Az Riskli Uygulamalar
Örneğin, ulaşım, sınav puanlaması, cerrahi müdahaleler, istihdam süreçleri, banka kredileri değerlendirmeleri ve vize başvurularının incelenmesi gibi insan hayatını ciddi şekilde etkileyebilecek alanlar “yüksek riskli” kategorisine alınmıştır. Buna karşın, yapay zeka destekli video oyunları veya spam filtreleri gibi uygulamalar az riskli olarak sınıflandırılmaktadır. AB Komisyonu, şu anda Birlik üyesi ülkelerde kullanılan yapay zeka sistemlerinin büyük bir kısmının az riskli kategorisine girdiğini belirtmektedir.
Yasal Düzenlemeler ve Sorumluluklar
Risk derecesine göre, yapay zeka uygulamalarının kullanımı için belirli koşullar belirlenmekte; bu uygulamaların dağıtıcıları, sağlayıcıları ve kullanıcılarının üzerlerine düşen sorumluluklar net bir şekilde tanımlanmaktadır. “Kabul edilemez” risk grubuna giren yapay zeka sistemleri ise tamamen yasaklanmaktadır. Bu kapsamda, yüz görüntülerinin internet üzerinden veya kapalı devre kamera sistemlerinden alınması, iş yerlerinde ve eğitim kurumlarında duygu tanıma, sosyal puanlama ve cinsel yönelim veya dini inançlar gibi hassas verilerin biyometrik sınıflandırma ile elde edilmesi yasaklanmıştır.
Ayrıca, insan davranışını manipüle eden veya insanların zafiyetlerinden yararlanan yapay zeka sistemleri de yasak kapsamına girmektedir. Video, metin, görüntü oluşturma, başka bir dilde konuşma, hesaplama veya bilgisayar kodu yazma gibi çok çeşitli görevleri yerine getirebilen büyük sistemler için özel kurallar getirilmiştir. Bu “genel amaçlı yapay zeka” sistemlerinin piyasaya sürülmeden önce, belirlenen çeşitli şeffaflık kriterlerine uyması beklenmektedir.
Yasa İhlalleri ve Cezalar
Yasa ihlali durumunda uygulanacak cezalar oldukça ağırdır. Kurallara uymayan şirketler, küresel cirolarına oranla milyonlarca avro para cezası ile karşılaşabilir. Örneğin, yasaklı bir teknolojinin kullanılması halinde, söz konusu şirkete 35 milyon avro veya küresel cironun yüzde 7’sine kadar para cezası kesilebilecektir. Diğer hükümlerin ihlali durumunda ise 15 milyon avro veya yine cironun yüzde 3’üne kadar para cezası uygulanabilir.
Yasanın yürürlüğe girmesinin ardından yasakların, 6 ay içinde uygulanabilir hale gelmesi öngörülmektedir. Genel amaçlı yapay zeka modelleri için yönetim kuralları ve yükümlülükler ise 12 ay sonra geçerli olacaktır. Yasanın tüm boyutlarıyla 2 yıl içinde tam anlamıyla uygulanabilir hale gelmesi planlanmaktadır.
