Baharatların Sağlık Üzerindeki Etkileri
Acı biber, zerdeçal ve birçok başka baharatın sağlığa faydaları, bağışıklık sistemini güçlendirme iddialarıyla gündeme geliyor. Ancak, bu baharatların gerçekten hastalıkları önleme potansiyeli var mı? Baharatlar, binlerce yıldır mutfaklarımızda yer alıyor; örneğin pilavın üzerine karabiber serpmek, zencefil çayı içmek ya da yemeklere pul biber katmak, günlük hayatımızın bir parçası. Fakat son zamanlarda bazı baharatlar, sadece lezzet katmakla kalmayıp, “her derde deva süper gıda” olarak öne çıkıyor.
2016 seçimleri sırasında Hillary Clinton’ın hastalanmamak için her gün acı biber tükettiğine dair haberler medyada yer aldı. Asya kültürlerinde bin yılı aşkın süredir kullanılan zerdeçal ise, son zamanlarda birçok kafede “altın latte” olarak popüler hale geldi. Pandemi döneminde ise zerdeçalın bağışıklık sistemini güçlendirdiği ve hastalıklara karşı koruduğu yönünde mesajlar sosyal medya üzerinden yayıldı. Peki, baharatların sağlığa faydaları gerçekten var mı? Ayrıca, sağlığımıza zarar verebilecek baharatlar mevcut mu?
Acı Biberin Faydaları
Acı biber, dünya genelinde en çok tüketilen baharatlardan biridir ve sağlığa faydaları üzerine birçok bilimsel çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar, acı biberin hem olumlu hem de olumsuz etkilerinin bulunduğunu göstermektedir. Acı biberin ana etken maddesi kapsaisin, vücudun ısı reseptörleriyle etkileşime geçerek beynimize “sıcak” hissi iletmektedir. Bazı araştırmalar, bu bileşiğin yaşam süresini uzatabileceğini öne sürmektedir.
- 2019 yılında İtalya’da yapılan bir araştırma, haftada dört kez acı biber tüketen bireylerin, hiç acı biber yemeyenlere göre daha düşük ölüm riski taşıdığını bulmuştur. Bu araştırmada katılımcıların yaşam tarzları da dikkate alınmıştır.
- 2015 yılına ait bir çalışmada, 500 bin Çinli yetişkinin acı biber tüketimi ile sağlık durumu arasındaki ilişki incelenmiş ve acı biber tüketiminin daha düşük ölüm riskiyle bağlantılı olduğu gösterilmiştir.
Harvard Üniversitesi’nden araştırmacı Lu Qi, büyük miktarda baharatlı gıda tüketiminin özellikle kanser, kalp hastalıkları ve solunum yolu hastalıkları gibi durumlarla ilişkili ölüm riskini azalttığını belirtmektedir. Ancak, bu durumun kısa vadede sağlığı koruyacağı anlamına gelmediği de önemlidir. Çin’deki araştırmada, katılımcılar ortalama yedi yıl boyunca gözlemlenmiştir, bu da uzun vadeli bir etki olabileceğini göstermektedir.
Acı biber tüketiminin sağlık üzerindeki etkilerini diğer etkenlerden ayırmak için Qi, yaş, cinsiyet, eğitim durumu, medeni hal gibi faktörleri kontrol etmiştir. Kapsaisinin bağışıklık sistemi üzerindeki olumlu etkileri, kolesterol seviyeleri ve enflamasyon üzerinde iyileşme sağladığı bilinen bir gerçektir.
Ayrıca, birçok çalışma, kapsaisinin vücudun yaktığı enerji miktarını artırıp iştahı azalttığını göstermektedir. Katar Üniversitesi’nde doçent olan Zumin Shi, acı biberin obezite riskini düşürdüğünü ve yüksek tansiyona iyi geldiğini söylemektedir.
Acı ve Baharatın Az Bilinen İşlevleri
Ancak, bazı araştırmalar Çinli yetişkinlerin bilişsel işlevleri ile acı biber tüketimi arasında ters bir ilişki bulmuştur. Günde 50 gramdan fazla acı biber tüketen bireylerin hafızalarının kötü olma olasılığı, diğerlerine göre neredeyse iki kat daha fazladır. Bu durum, acı biberin içerdiği bileşiklerin hafıza üzerindeki etkileri ile ilgili olabilir. Newcastle Üniversitesi’nden Kirsten Brandt, bitkilerin kendilerini koruma mekanizmaları nedeniyle evrim geçirdiğini ve bu durumun insanlar üzerindeki etkilerinin genellikle daha az olduğunu belirtmektedir.
Öte yandan, belirli baharatların içindeki bileşiklerin sağlığa olumlu etkileri olmasına rağmen, çoğu zaman bu bileşenleri yeterli miktarda tüketmiyoruz. Örneğin, polifenoller birçok bitkide bulunan ve anti-enflamatuar etkisi olan bileşiklerdir. Ancak, baharatların sağlığa faydaları, genellikle düşük miktarlarda tüketilmesi nedeniyle sınırlıdır. 2022 yılında yapılan bir analiz, kapsaisin ve baharatlı yemeklerin etkilerinin belirsiz olduğunu ortaya koymuştur.
Zerdeçalın Faydaları
Zerdeçal, sağlığa faydalı olduğu düşünülen bir diğer baharattır. Zerdeçalda bulunan kurkumin, alternatif tıpta enflamasyon, stres ve çeşitli sağlık sorunları için kullanılır. Ancak, zerdeçalın sağlık üzerindeki etkilerine dair kapsamlı kanıt bulmak zordur. Bazı araştırmalar, kurkuminin laboratuvar ortamında kanser karşıtı etkiler gösterdiğini öne sürse de, bu etkilerin insan vücudunda geçerli olup olmadığı belirsizdir.
Birçok uzman, kurkuminin etkili olabilmesi için yüksek miktarda alınması gerektiğini ifade etmektedir. Minnesota Üniversitesi’nden Kathryn Nelson, kurkuminin insan vücudu tarafından sindirilmesinin zor olduğunu, dolayısıyla ilaç yapımında pek faydalı olmadığını belirtmektedir. Zerdeçalın yemeklerde kullanılması durumunda kimyasal bileşenlerinin değişebileceği de göz önünde bulundurulmalıdır.
Korelasyon ve Sebep-Sonuç İlişkisi
Acı biber ve zerdeçal üzerine birçok araştırma yapılmış olsa da, çoğu çalışma yalnızca baharatların tüketimi ile sağlık etkileri arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Bu durum, korelasyon ve sebep-sonuç ilişkisini ayırt etmeyi zorlaştırmaktadır. Örneğin, İtalyan araştırmacıların acı biber tüketiminin düşük ölüm riski ile ilişkisini ele aldığımızda, bunun tamamen gözleme dayalı olduğunu görüyoruz. Acı biber tüketen bireylerin sağlıklı olup olmadığını ve bu durumun sebebini tam olarak bilemiyoruz.
Baharatların sağlık üzerindeki etkileri, tüketim biçimlerine bağlı olarak değişebilir. Örneğin, Akdeniz kültürlerinde acı biber genellikle makarna ve sebzelerle birlikte tüketilmektedir. Bu durum, sebzelerin sağlıklı özelliklerini dolaylı yoldan artırabilir. Ayrıca, baharatlı yemeklerin, etlerin kanserojen özelliklerini azaltabileceği yönünde çalışmalar mevcuttur.
Sonuç olarak, baharatlar yemeklerin lezzetini artırmanın yanı sıra, sağlıklı alternatifler sunarak, beslenme düzenimize katkı sağlayabilir. Ancak, baharatları hastalıklardan korunmak için bir tedavi yöntemi olarak kullanmak yerine, dengeli bir beslenme planının parçası olarak değerlendirmek daha mantıklı olacaktır.
