Covid-19’un Kökeni: Rakun Köpekleri ve Pazar Bağlantısı
Getty Images aracılığıyla yayımlanan bilgilere göre, rakun köpekleri Covid-19’un potansiyel kaynakları arasında değerlendiriliyor. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Fransa’dan bilim insanları, milyonlarca genetik kod parçası kullanarak gerçekleştirdikleri yeni bir araştırmada, Covid-19 salgınının bir laboratuvar sızıntısından ziyade, pazarda satılan enfekte hayvanlarla ortaya çıktığını öne sürüyorlar. Bu çalışma için, Covid’in erken dönemlerinde Çinli yetkililer tarafından toplanmış ve salgının kökenleri hakkında önemli bilimsel bilgiler sunan numuneler kullanıldı. Bu numuneler, Ocak 2020’de Çin’in Vuhan kentinde toplanmıştı. Vuhan’daki hastanelere, gizemli bir zatürre nedeniyle artan başvurularla birlikte Huanan Deniz Ürünleri Toptan Pazarı ile ilk bağlantı kurulmuştu. Pazar kapatıldıktan sonra, yetkililer tezgahlar, hayvan kafesleri ve kesilen hayvanların kürklerini temizlemek için kullanılan ekipmanlar dahil birçok yerden sürüntü örnekleri topladılar.
Getty Images, Huanan Deniz Ürünleri Toptan Pazarı’nın salgının ilk günlerinde kapatıldığını belgelemektedir. Bu numunelerle ilgili yapılan analizler geçen yıl yayımlandı ve ham veriler diğer bilim insanlarının kullanımına sunuldu. Şimdi ise ABD ve Fransa’daki bir grup bilim insanı, daha gelişmiş genetik analizlerin Covid’in ilk günlerini daha derinlemesine incelemelerine olanak sağladığını belirtiyor. Bu çalışma kapsamında milyonlarca kısa genetik kod parçasını (hem DNA hem de RNA) analiz ederek, Ocak 2020’de pazarda bulunan hayvanları ve virüsleri yeniden canlandırmaları gerekti. Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi’nden Prof. Florence Débarre, “Çevreden alınan numunelerle bu hayvanların DNA ve RNA kalıntılarını görüyoruz ve bu hayvanların bazıları [Covid virüsünün] bulunduğu tezgahlarda yer alıyor,” diyor.
Cell dergisinde yayımlanan araştırma sonuçları, virüsün pazarda ortaya çıktığı tezini destekleyen bulgular sunuyor. Buna göre, Covid virüsü ve taşıyıcı hayvanların aynı yerde bulunduğu tespit edildi; bazı sürüntülerde hem hayvanın hem de koronavirüs genetik kodu birlikte gözlemlendi. Bu numuneler pazarın her tarafına eşit şekilde dağılmamış, belirli sıcak noktalarda yoğunlaşmıştı. ABD’deki Scripps Enstitüsü’nden Prof. Kristian Andersen, “Tek bir tezgah düzeyinde bile, salgının yüksek olasılıkla kaynağının pazar olduğunu gösteren çok tutarlı bir hikaye buluyoruz,” diyor.
Ancak, virüsle aynı anda aynı yerde olmaları, hayvanların enfekte olduğunu kanıtlamıyor. Getty Images’a göre, pazarda tespit edilen hayvanlar arasında maskeli palmiye misk kedileri de yer alıyordu; bu hayvan, Sars virüsü salgınında da rol oynamıştı. Numunelerde en sık görülen hayvan ise rakun köpeğiydi. Deneyler, bu hayvanın Covid’i hem yakaladığını hem de bulaştırdığını göstermişti. Pandeminin potansiyel kaynağı olarak tanımlanan diğer hayvanlar arasında, 2003’teki Sars salgınıyla ilişkilendirilen maskeli palmiye misk kedisi, beyaz bambu fareleri ve Malaya kirpileri de bulunuyordu. Ancak, virüsü yayıp yaymadıklarını tespit etmek için herhangi bir deney yapılmamıştı.
Genetik analizin derinliği, pazarda hangi rakun köpek türlerinin satıldığını belirlemelerini sağladı. Bu türler, Güney Çin’de yaban hayatında daha yaygın olarak bulunuyordu. Bu durum, bilim insanlarına bir sonraki adımda nereye bakacakları konusunda kıymetli ipuçları veriyor.
‘Şüpheye mahal bırakmayacak şekilde kaynağı hayvanlar’
Araştırma ekibi, ayrıca pazarda bulunan viral numunelerin genetik kodunu, pandeminin ilk günlerinde hastalardan alınan numunelerle karşılaştırdı. Viral numunelerdeki çeşitli mutasyonları incelemek de ipuçları sağlıyordu. Numuneler, Covid’in pazarda birden fazla kez ortaya çıktığını ve hayvanlardan insanlara iki potansiyel yayılma olayının yaşandığını gösteriyor, ancak bunu kanıtlamıyor. Araştırmacılar, bu durumun, salgının pazar dışında bir yerde başlayıp pazarda güçlenmesinden ziyade, pazarın köken olduğu fikrini desteklediğini ifade ediyor. Bilim insanları ayrıca, mutasyonları virüsün soy ağacını oluşturmak ve geçmişine bakmak için kullandı. Prof. Andersen, “Pandeminin ve pazardaki salgının başladığına inandığımız zamanlar örtüşüyor, aynılar,” diyor.
Araştırmalara göre, pandeminin ilk günlerinde görülen koronavirüsün tüm genetik çeşitliliği pazarda bulunuyordu. Arizona Üniversitesi’nden Prof. Michael Worobey, “Bu büyük, karmaşık evrimsel ağaçtaki küçük bir dal olmaktan ziyade, pazardaki genetik dizilimler ağacın tüm dallarına yayılmış durumda; bu da genetik çeşitliliğin aslında pazarda başladığıyla tutarlı,” diyor. Bu çalışmanın, erken vakalar ve pazarla bağlantılı hastaneye yatışlar gibi diğer verilerle bir araya geldiğinde, Covid’in kökeninin hayvansal olduğuna işaret ettiğini belirtiyor. Prof. Worobey, “Şüpheye mahal bırakmayacak şekilde böyle ortaya çıktı” dedi ve veriler göz önüne alındığında diğer açıklamaların “oldukça hayali, saçma senaryolar” gerektirdiğini vurguladı. “Bence şimdiye kadar kanıtların ne kadar güçlü olduğu konusunda bir takdir eksikliği vardı,” diye ekledi.
Pandemi Laboratuvarda mı Ortaya Çıktı?
Laboratuvar sızıntısı teorisi, virüsün koronavirüsleri uzun süredir inceleyen Vuhan Viroloji Enstitüsü’nden (WIV) kaynaklandığını savunuyor. Bu yer, pazar yerinden arabayla 40 dakika uzaklıkta bulunuyor. ABD istihbarat birimlerinden, kazara veya kasıtlı bir sızıntı olup olmadığını araştırmaları istenmişti. Haziran 2023’te, sürece dahil olan tüm kurumlar, salgının hem sızıntı hem hayvan kökenli olma ihtimalinin makul olduğunu açıkladılar. Ulusal İstihbarat Konseyi ve diğer dört kurum, muhtemel kaynağın hayvanlar olduğunu doğruladı. Federal Soruşturma Bürosu (FBI) ve Enerji Bakanlığı, laboratuvardan kaynaklanma ihtimalinin daha yüksek olduğunu savunmuştu.
Getty Images, Çin’in Hubei eyaletindeki Vuhan Viroloji Enstitüsü kampüsünü belgelemektedir. Prof. Andersen, “‘Laboratuvar hemen yakında, elbette laboratuvardı, aptal mısın?’ diye düşünen birçok kişiye göre bu en olası senaryo gibi görünüyor. Bu argümanı anlıyorum.” Ancak artık “pazarın gerçek merkez üssü” olduğunu ve “hatta o pazar içindeki noktaları” gösteren bol miktarda veri bulunduğunu belirtiyor. Pandeminin kaynağı olabilecek hayvanları belirlemek, bilim insanlarının bu kökene dair daha fazla kanıt arayabilecekleri yerlere dair ipuçları sağlıyor. Ancak, çiftlikler Covid’in ilk günlerinde hayvanlarını itlaf ettiği için artık bulunacak kanıt kalmamış olabilir. Prof. Worobey, “Büyük olasılıkla şansımızı kaçırdık,” diyor.
Analizde yer almayan Hong Kong Üniversitesi’nden Prof. Alice Hughes, araştırmanın “iyi bir çalışma” olduğunu belirtiyor. “[Ancak] pazardaki gerçek hayvanlardan alınmamış sürüntü örnekleri olmadan daha yüksek bir kesinlik elde edemeyiz,” diye ekliyor. Cambridge Bulaşıcı Hastalıklar Eş Direktörü Prof. James Wood ise çalışmanın, pazardaki yaban hayvanları tezgahlarında salgının başladığına dair “çok güçlü kanıtlar” sağladığını ifade ediyor. Ancak, numunelerin pazar kapandıktan sonra toplandığını ve salgının muhtemelen haftalar önce başladığını vurgulayarak sonucun kesin olamayacağını belirtiyor. Prof. Wood, yaban hayvanların canlı ticaretini sınırlamak için “neredeyse hiçbir şey yapılmadığı” konusunda uyarıyor. “Virüslerin enfekte hayvanlardan kontrolsüzce bulaşmasının gelecekteki salgınlar için büyük bir risk oluşturduğunu” da ekliyor.
