Yapay Zeka ve ELIZA: Tarihin İlk Sohbet Botu
Yapay zeka (YZ) dünyası, son yıllarda büyük bir evrim geçirmiştir. Ancak bu evrimin temelleri, 1960’lı yıllara kadar uzanmaktadır. Massachusetts Teknoloji Enstitüsü‘nden (MIT) Joseph Weizenbaum’un geliştirdiği ELIZA adlı dil modeli, bugünün ChatGPT gibi gelişmiş geniş dil modellerinin atası olarak kabul edilmektedir. ELIZA’nın en dikkat çekici özelliği, sınırlı bir çerçevede kullanıcılarla sohbet edebilmesidir.
ELIZA’nın Tasarımı ve İşleyişi
ELIZA, George Bernard Shaw’un ünlü Pygmalion adlı oyunundaki Eliza Doolittle karakterinden esinlenerek adlandırılmıştır. Bu dil modeli, belirli senaryolar üzerinden kullanıcılarla etkileşime geçerek, onların ifadelerini sorgulayan bir yapıya sahiptir. Örneğin, kullanıcı kendini kötü hissettiğini belirttiğinde, ELIZA bu durumu daha derinlemesine keşfetmek için “Sıkıntının nedeni nedir?” gibi sorular yöneltmektedir. Kullanıcı “Bütün erkekler aynı” yanıtını verdiğinde ise ELIZA, “Hangi açıdan?” diyerek sohbeti devam ettirmektedir.
Programlama Dili ve Kodun Yeniden Keşfi
Weizenbaum, ELIZA’yı artık kullanılmayan bir programlama dilinde yazmıştır. Ancak, bu dilin kopyalanmasıyla birlikte orijinal versiyonun geçerliliği yitirilmiştir. ELIZA’nın ilk kodu uzun süre boyunca kaybolmuş olarak düşünülüyordu. Fakat, Stanford Üniversitesi‘nden Jeff Shrager ve MIT arşivcisi Myles Crowley, 2021 yılında Weizenbaum’un arşivinde orijinal kodu bulmayı başardılar. Shrager, bu kodun temizlenmesi ve tamamlanması için diğer bilim insanlarıyla işbirliği yaparak ELIZA’yı yeniden canlandırmıştır.
Yapay Zeka Tarihindeki Önemi
ELIZA, yapay zeka tarihinin bir mihenk taşıdır. Shrager, “İlk yapay zeka öncülerinin nasıl düşündüğüne yönelik özel bir ilgi duyuyorum,” diyerek bu eserin önemini vurgulamaktadır. ELIZA’nın yeniden canlanması, yapay zeka alanındaki erken dönem düşüncelerinin gün yüzüne çıkmasını sağlamaktadır. ELIZA’nın yanıtları, orijinal versiyonuyla neredeyse aynıdır; bu da onun tarihsel önemini pekiştirmektedir.
ELIZA’nın Kullanıcı Deneyimi
ELIZA’nın kullanıcı deneyimi, bugünün yapay zeka botları ile karşılaştırıldığında oldukça ilginçtir. Makalenin yazarlarından David Berry, ELIZA’nın dönemin teknolojisine göre oldukça ileri düzeyde olduğunu belirtmektedir. ELIZA, kullanıcıların ifadelerini dinleyebilme yeteneği ile dikkat çekmektedir. ChatGPT gibi modern botlar, cümleleri tamamlamaya odaklanırken, ELIZA, kullanıcının sohbeti sürdürmesini teşvik etmektedir.
ELIZA’nın Sınırlamaları ve Düşünsel Süreç
ELIZA’nın en büyük sınırlamalarından biri, kullanıcıların sayı yazdığında programın çökmesidir. Ekip, orijinal versiyonu değiştirmemek adına bu sorunu düzeltmemeye karar vermiştir. Shrager, bu durumu “Böyle bir şey, orijinal Mona Lisa’daki yanlış bir fırça darbesini düzeltmek gibi olurdu,” şeklinde ifade etmektedir. ELIZA, insan-bilgisayar iletişimini araştırma amacıyla tasarlanmış olmasına rağmen, sohbet botu özelliği bu amacın önüne geçmiştir.
Gelecekteki Yapay Zeka Uygulamaları
ELIZA’nın sunduğu deneyim, gelecekteki yapay zeka uygulamaları için önemli bir referans noktasıdır. Modern yapay zeka sistemleri, daha karmaşık ve geniş kapsamlı görevleri yerine getirebilmekte, ancak ELIZA’nın dinleme becerisi, kullanıcı deneyimini zenginleştiren bir unsur olarak dikkat çekmektedir. Günümüz sohbet botları, bilgi verme ve taraflı davranma gibi eleştirilerle karşılaşırken, ELIZA gibi basit bir model, bu tür sorunlara daha kapalıdır.
Sonuç Olarak
Yapay zeka tarihinin önemli bir parçası olan ELIZA, günümüzdeki gelişmiş modellerin atasıdır. Joseph Weizenbaum’un bu eseri, insan-bilgisayar etkileşiminin temellerini atmış ve yapay zeka alanında birçok araştırmaya ilham kaynağı olmuştur. ELIZA’nın yeniden keşfi, geçmişten günümüze uzanan bir yolculuğun önemli bir parçasıdır ve bu yolculuk, yapay zeka dünyasında yeni kapılar açmaya devam edecektir.
