Nasa’nın James Webb Uzay Teleskobu ile Süper Kütleli Karadelik Keşfi
NASA’nın James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ile Chandra X-ışını Gözlemevi verilerini bir araya getiren gökbilimciler, evrenin başlangıcından yalnızca 1,5 milyar yıl sonra ortaya çıkan ve bir galaksinin merkezindeki süper kütleli bir karadeliğin, teorik limitin tam 40 katı kadar madde tükettiğini keşfettiler. Science Daily dergisinde yayımlanan habere göre, bu olağanüstü kara deliğe “LID-568” adı verildi. Araştırma ekibi, Uluslararası Gemini Gözlemevi ve ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) NOIRLab’dan Hyewon Suh liderliğinde bir araya geldi.
Gökbilimcilerin yaptığı araştırmalar sonucunda, kısa ömürlü LID-568’in, Büyük Patlama’dan yalnızca 1,5 milyar yıl sonra, olağanüstü bir hızla madde tükettikleri belirlendi. Bu keşif, süper kütleli karadeliklerin evrenin ilk dönemlerinde nasıl meydana geldiğine dair önemli ipuçları sunuyor.
Veri Analizi ve Keşif Süreci
Ekip, Chandra X-ışını Gözlemevi’nin 4 bin 16 X-ışını kaynağını incelediği bir araştırmadan elde edilen verileri kullanarak, LID-568 gibi bir gök adasını detaylı bir şekilde araştırma fırsatı buldu. Çok parlak X-ışını yayan bu gök adasının zayıf kızılötesi ışıkları, JWST’nin hassas kızılötesi spektrometresi (NIRSpec) tarafından tespit edildi. NIRSpec verilerini analiz eden ekip, kara deliğin çevresinde yüksek parlaklık ve beklenmedik güçlü gaz çıkışları olduğunu keşfetti.
LID-568’in Madde Yutma Kapasitesi
LID-568’in bu gaz çıkışlarının hızı ve boyutları, ekibin, bu kara deliğin kütlesel büyümesinin tek bir hızlı birikim dönemi içerisinde gerçekleşmiş olabileceği sonucuna varmasına neden oldu. Suh ve ekibi, LID-568’in parlaklık seviyesinden hareketle, “Eddington Limiti” olarak bilinen, bir kara deliğin maksimum parlaklığının yanı sıra, yutabileceği en fazla madde ile sıcaklığın dışarı doğru oluşturduğu basınç dengesinin sınırını gösteren limitin 40 katı kadar maddeyle beslendiğini keşfettiler.
Bu bulgular, daha önce gözlemsel olarak doğrulanmamış olan süper kütleli karadeliklerin, evrenin ilk yıldızlarının ölümü (hafif tohumlar) veya yoğun gaz bulutlarının çökmesi (ağır tohumlar) sonucunda meydana gelen küçük kara delik “tohumlarından” oluştuğu yönündeki teorilere yeni bir perspektif kazandırdı.
Gaz Çıkışlarının Önemi
Araştırmanın ortak yazarlarından Julia Scharwachter, “Bu olağanüstü durum, Eddington Limiti’nin üzerindeki hızlı beslenme mekanizmasının, evrenin bu kadar erken dönemlerinde neden bu kadar ağır karadelikleri gözlemlediğimizin olası açıklamalarından biri olduğunu gösteriyor.” şeklinde değerlendirmelerde bulundu. Gökbilimciler, LID-568’daki güçlü gaz çıkışlarının, aşırı birikimin ürettiği yüksek enerjiyi tahliye ederek sistemin dengesiz hale gelmesini önlediğini düşünüyor.
Araştırma sonuçları, bilim camiasında büyük bir heyecan yarattı ve “Nature Astronomy” dergisinde yayımlandı. Bu keşif, evrenin derinliklerinde daha önce bilinmeyen sırları ortaya çıkarmaya yönelik önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.
