Tuzun Önemi ve Hayati Rolü
Getty Images Tuz, yiyecekleri sadece lezzetlendirmekle kalmaz, aynı zamanda insan yaşamı için vazgeçilmez bir unsurdur. Tuzdaki sodyum, vücudun yeterli su dengesini sağlaması için kritik bir rol oynar. Ayrıca, hücrelerin besin maddelerini özümsemesine yardımcı olur. BBC Dünya Servisi’nde yayımlanan The Food Chain (Besin Zinciri) programı, tuzun insan vücudundaki yaşamsal işlevini ve aşırı tuz tüketiminin etkilerini detaylı bir şekilde ele alıyor.
Tuzun Hayatımızdaki Yeri
ABD’deki Rutgers Üniversitesi’nden beslenme bilimleri profesörü Paul Breslin, “Tuz yaşam için gereklidir” diyerek tuzun önemini vurguluyor. “Tuz, özellikle elektriksel aktiviteye sahip hücreler için kritik bir bileşendir. Bu hücreler arasında nöronlar, beyin, omurilik ve kaslar yer alır. Ayrıca, deri ve kemik sağlığı için de önemli bir maddedir.” Profesör Breslin, yeterli miktarda sodyum alımının sağlanmadığı durumlarda hayati tehlike yaşanabileceğini belirtiyor. Sodyum eksikliği, akıl bulanıklığı, sinirlilik, refleks kaybı, kusma, felç ve komaya neden olabilen hiponatremi durumuna yol açabilmektedir.
Aşırı Tuz Tüketiminin Sonuçları
Getty Images İngiltere’deki gıda üreticileri, ürünlerinde tuz miktarını azaltma yönünde baskı altındadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), günlük 2 gram sodyum içeren 5 gram tuz tüketimini önermektedir. Bu miktar, yaklaşık bir tatlı kaşığı tuza denk gelir. Ancak küresel ölçekte ortalama tuz tüketimi neredeyse günlük 11 gramdır. Bu durum, kalp hastalıkları, mide kanseri, obezite, osteoporoz (kemik erimesi) ve böbrek hastalıkları gibi ciddi sağlık sorunları riskini artırmaktadır. WHO, aşırı tuz tüketimi nedeniyle her yıl 1.89 milyon kişinin hayatını kaybettiğini tahmin etmektedir.
Kazakistan: Tuz Tüketiminde Şampiyon
Getty Images Kazakistan’da, kış aylarında etin korunması amacıyla büyük miktarlarda tuz kullanılmaktadır. Kazakistan, dünya genelinde tuz tüketiminde lider konumdadır. Birçok ülkede tuzun aşırı kullanımının sebebi, işlenmiş gıdalardaki gizli tuz oranlarıdır. Ancak Kazakistan’ın tuz tüketiminin yüksek olmasının tarihi nedenleri de vardır. Ülkenin başkenti Astana’da yaşayan Meryem, bu durumu “geleneklerimize” bağlıyor. “Yüzyıllar boyunca steplerde göçebe yaşam sürdük. Yanımızda taşıyabileceğimiz kadar eti tuzlamak zorundaydık. Aileler kış için hazırlık yapar, tüm bir ineği, bir koyunu veya atın yarısını tuzlayarak saklardı.” Meryem’in kızı, sekiz yıl önce sağlık sorunları yaşayınca doktoru, şekerli, yağlı ve tuzlu gıdaların kısıtlanmasını önerdi. Aile, hemen tuzlu yemeklerini bırakmaya karar verdi. Meryem, “Ertesi gün yeni beslenme tarzına geçtiğimizde, yemekleri yedik ama tadını alamıyorduk” diyor. Ancak zamanla, Meryem’in ailesi tuzsuz bir yaşama uyum sağladı.
Vücudun Tuz Tüketimine Tepkisi
Tuz alındığında, dildeki tat hücreleri ve boğazdaki yumuşak dokular tarafından algılanır. Profesör Breslin, “Tuz, vücudumuzu ve zihnimizi elektriklendiriyor” diye açıklıyor. “Tuz kristallerini oluşturan iyonlar, tükürüğünüzde çözünüyor ve bu iyonlar tat hücresi hücrelerine ulaşarak, onları canlandırıyor ve ‘küçük bir elektrik kıvılcımı’ yaratıyor.” Tuz, düşüncelerimizin ve hislerimizin temelini oluşturan elektrik sinyallerini iletmekte ve bu nedenle vücudumuz ve zihnimiz canlanmaktadır.
Ne Kadar Tuz Fazla Tuzdur?
Tuz miktarının vücut üzerindeki etkisi, bireylerin genetik yapısına bağlıdır. Dünya genelinde bir milyardan fazla kişi yüksek tansiyon sorunu yaşamaktadır. Tuz tüketiminin azaltılması, bu sağlık sorununu önleyebilir veya tedavi edebilir. Avustralya’daki Newcastle Üniversitesi’nden beslenme ve diyet uzmanı Profesör Claire Collins, “Vücudunuzda fazla tuz olduğunda, vücudunuzun yaptığı ilk şey su tutmaktır ve bu da kan basıncınızın artmasına neden olur” diyerek durumu açıklıyor. Bu durumun sonuçları ise oldukça yıkıcı olabilir. “Eğer damarlarınızda zayıflık varsa, örneğin beyninizde, bu durum patlayabilir ve felce yol açabilir.” İngiltere’de ortalama günlük tuz tüketimi 8 gram seviyesine düşmüştür. Ancak bu miktar yine de önerilen miktarın üzerindedir. Tavsiye edilen günlük tuz tüketimi miktarı ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Vücudunuzda tuz miktarının ne kadar olduğunu ise idrar testi ile belirleyebilirsiniz.
Tuz Tüketimi Nasıl Azaltılabilir?
Meryem, vücudundaki tuz miktarı fazla olmasına rağmen, Kazakistan’ın geleneksel yemeklerinden biri olan beşbarmaktan vazgeçemiyor. Yaşlı anne ve babası da riskleri bilmelerine rağmen tuzdan vazgeçmeye pek hevesli değiller. Profesör Collins, “Ekmek, makarna ve diğer gıda ürünlerinde en az tuz içeren seçenekleri tercih edin” diyor. “Eğer evde yemek yapıyorsanız, tuz yerine baharat kullanmayı deneyin.” Tuz tüketimini azaltmak, sağlığımız üzerinde olumlu etkiler yaratabilir ve yaşam kalitemizi artırabilir.
