CN Lyn Yıldız Sistemi: Yeni Keşifler ve Önemi
İstanbul Üniversitesi (İÜ) Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Galaktik Yapı Çalışma Grubu, CN Lyn yıldız sisteminin doğasını anlamaya yönelik 2 yıl önce kapsamlı bir araştırma başlattı. Bu araştırma, İÜ BAP Birimi ve TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir. Elde edilen veriler, TESS ve Gaia uydularından alınan yüksek çözünürlüklü fotometrik ve astrometrik veriler ile yer tabanlı tayfsal verilerin bir araya getirilmesiyle elde edilmiştir.
CN Lyn Yıldız Sisteminin Yapısı
Yapılan çalışmalar sonucunda, CN Lyn yıldız sisteminin, farklı zamanlarda ve yıldız oluşum teorisine aykırı bir şekilde meydana geldiği keşfedilmiştir. Araştırmalar, bu sistemin Samanyolu diskinin sınırında oluştuğunu ve üçüncü bileşenin Galaksi halosundan gelerek sisteme sonradan katıldığını ortaya koymuştur. Bu buluş, çoklu yıldız sistemlerinin, bir molekül bulutunun çökmesiyle her zaman aynı kimyasal yapıda oluşmayabileceğini göstermektedir.
Türk Astrofizikçilerinin Başarısı
İÜ Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selçuk Bilir, yıllar boyunca çift yıldızları incelediklerini ancak bu çift sistemlerden birinin her zaman ilgilerini çektiğini belirtmektedir. Bu yıldızlar, “metalce fakir yıldızlar” olarak adlandırılmaktadır. Yeni gelen veriler doğrultusunda bu yıldızı yeniden analiz etmeye karar verdiklerini vurgulayan Bilir, “Bunun ardından yapılan analizler, CN Lyn sistemindeki baş ve yoldaş yıldızların metalce fakir doğalarını ortaya koymakla birlikte, üçüncü bileşenin diğerlerinden metalce daha da fakir olduğunu göstermiştir,” ifadelerini kullanmıştır.
Galaksinin Sınırında Bulunan Bir Yıldız Sistemi
CN Lyn yıldız sisteminin beklenenin aksine galaksinin etkileşiminin çok zayıf olduğu bir bölgede, güneşin kütlesine göre daha büyük kütleli iki yıldızın daha küçük kütleli bir yıldızı çekmesiyle oluştuğunu tespit ettiklerini dile getiren Bilir, bu buluşun dünya tarihinde ilk kez Türk astrofizikçileri tarafından literatüre kazandırıldığını vurgulamaktadır. Ayrıca, bu keşif, klasik düşünme biçimimizi değiştirecek ve galaksinin merkezi etrafındaki hareketi dikkate alarak, metalce fakir bir yıldızın bir sisteme sonradan dahil olabileceğini göstermektedir.
Yeni Çalışmalara Yön Veriyor
Prof. Dr. Bilir, buluşlarının üçlü sistemlere yönelik yapılacak yeni çalışmalara daha farklı bir bakış açısı kazandıracağını belirtmektedir. CN Lyn, Samanyolu Galaksisi’ndeki üçlü yıldız sistemlerinden biridir. Yaptıkları hesaplamalar, bu sistemin galaksi merkezinden yaklaşık 50 bin ışık yılı uzaklıkta oluştuğunu göstermektedir. Üçüncü bileşenin, yıldız sistemi galaksi merkezi etrafında dolanırken, galaksinin çekim kuvvetinin zayıf olduğu bir bölgede yakalanması sonucu sisteme sonradan dahil olduğu tespit edilmiştir.
Yaş ve Kimyasal Bileşim Analizleri
Öğretim Üyesi Prof. Dr. Volkan Bakış, sistemin 10 yıla yayılan gözlem verilerini inceleyerek, çift sistemin kütle merkezinin zamanla değiştiğini gözlemlediklerini belirtmiştir. Yaklaşık 37 ışık dakikası büyüklüğünde bir yörüngede dolanan üçüncü cismin varlığı, bu çift yıldızın da 0,3 ışık dakikası büyüklüğünde bir yörüngede hareket etmesine yol açmaktadır. Bu hareket, sistemden gelen ışığın gecikmesine neden olmaktadır.
Yeni Yöntemlerle Elde Edilen Bulgular
İÜ Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Araştırmacısı Dr. Neslihan Alan, yıldızların genellikle büyük moleküler bulutlardan doğarak kümeler halinde oluştuğunu belirtmektedir. Ancak bazı yıldızların zamanla sistemlerinden ayrılarak tek başlarına kalabildiğini ve yaşamlarına tek yıldız olarak devam edebildiğini ifade etmektedir. CN Lyn gibi çift veya çoklu yıldız sistemleri ise kütle çekimsel olarak birbirlerine bağlı yıldızlardan oluşmaktadır.
Üçüncü Bileşenin Keşfi
Dr. Gökhan Yücel, çalışma kapsamında hem yer tabanlı hem de uydu tabanlı teleskoplardan veri topladıklarını aktarmaktadır. Yer tabanlı teleskoplarla ışığın analizini yaparken, uzay tabanlı teleskoplarla bu ışık değişimlerini incelediklerini belirten Yücel, üçüncü yıldızın kimyasal olarak çok farklı bir yapıya sahip olduğunu ortaya çıkardığını vurgulamaktadır. Bu yıldız, galaksinin sınırlarında bulunan, çok yaşlı ve evrenin ilk oluştuğu dönemde meydana gelen yıldızlardan biridir.
Sonuçların Önemi
Yürütülen çalışmalar sayesinde, CN Lyn sisteminin kinematik ve dinamik yörünge analizleri gerçekleştirilmiştir. Sistemdeki bileşen yıldızların kimyasal olarak farklılık göstermesi, yıldız sisteminin yaşına bağlı olarak galaksi içindeki doğum bölgesinin tespit edilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. CN Lyn’ın galaksinin sınırlarında doğduğunu belirleyen analizler, bu sistemin güneşin metal bolluğuna kıyasla daha fakir bir Galaktik bölgede oluştuğunu göstermektedir.
Bu bulgular, galaksi oluşum teorileri üzerine önemli katkılar sağlamaktadır. Üçüncü yıldızın galaksinin oluşumu sırasında meydana geldiği ve Galaktik yörüngesinin basık olması nedeniyle galaksinin çekim kuvvetinin zayıf olduğu bir bölgede, CN Lyn sistemindeki baş ve yoldaş bileşenlerin çekim kuvvetiyle yakalandığını tespit etmek, bilim dünyasında önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir.
